Chanoeka: dag 3 ‘de sjemesh’
De derde kaars wordt aangestoken met de sjemesh. De gebeden worden al dan niet opgezegd of gezongen en de kinderen spelen met de dreidel. De dreidel is een vierzijdig tolletje, op elk van de vier zijden staat een Hebreeuwse letter. De letter: noen, giemel, hee en sjien. Deze vier letters staan voor de Hebreeuwse woorden: Nes, Gadol, Haja, Sjam, vertaald als: ‘een groot wonder gebeurde daar’. Hiermee wordt het wonder van de olie bedoeld, dat bij het Chanoekafeest wordt herdacht. In Israël wordt de sjien vervangen door de pee, zodat er staat: ‘een groot wonder gebeurde hier’.
Het spel met de dreidel draait om een pot, waarin munten, noten of chocolade wordt gedaan door de deelnemers. Om de beurt draaien de spelers aan de dreidel en komt één van de letters boven. De betekenis van de letters tijdens het spel is ontleend aan het Jiddishals en is als volgt:
- noen is nichts (niets – je krijgt niets)
- giemel is ganz (alles – je krijgt alles)
- hee is halb (half- je krijgt de helft)
- sjien is shtell erein (stop erin- je moet bijleggen in de pot)
De Grieken, in die tijd verboden het om uit de Thora te leren. Orthodoxe Joden richtten hierom geheime scholen op. Als je hiervoor gepakt werd, dan betekende dat een zekere dood. Daarom hielden kinderen dreidels in hun zakken. Wanneer Griekse soldaten de geheime scholen binnenvielen, haalden ze snel hun dreidel en wat munten tevoorschijn en legden ze uit dat ze gewoon spelletjes aan het spelen waren.
Ik wil afsluiten met een stukje geschreven door Yoel Schukkmann op de website van christenen voor Israel. Rabbijn Tswi Elimelech Shapiro (1783-1841) schreef dat de vier letters op de dreidel ook overeenkomen met vier oude koninkrijken die probeerden om het Joodse volk te vernietigen. De letter ‘noen’ staat voor ‘Neboedchadnezar” (de Babylonische koning die de eerste tempel in Jeruzalem vernietigde). ‘Gimmel’ staat voor Gog (of Griekenland, dat in de tijd van Chanoeka probeerde het Joodse geloof uit te roeien). ‘Hee’ staat voor Haman (de minister in het oude Perzië die alle Joden wilde uitroeien). ‘Sjin’ staat voor Se’ir (het oude Rome, dat de tweede Tempel in Jeruzalem vernietigde). Maar, zegt rabbijn Shapiro, “wij draaien de dreidel van bovenaf waar onze handen duidelijk zichtbaar zijn. Onze hand symboliseert hier de ‘hand’ van God wat vergelijkbaar is met de gebeurtenissen van Chanoeka, toen God duidelijk wonderen deed voor onze voorouders terwijl ze vochten tegen de Grieken.” Het dreidel-spel leert ons dat alleen God, en niet de huidige supermachten, de wereld in Zijn handen heeft.
Zie ook de aertikelen:
het-joodse-chanoekafeest
chanoeka-dag-2